با تربت تو کام دلم را گشوده اند
تُربَت مقدس سیدالشهدا (به معنای غبار و خاک) در اصطلاح شیعیان خاک یا غباری است که از اطراف قبر امام حسین(ع) برداشته می‌شود و به آن تربت کربلا یا تربت امام حسین (ع) نیز میگویند. بنابر برخی روایات، تربت کربلا فضیلت هایی دارد و سجده بر آن هنگام نماز های واجب یا مستحبی، مستحب است و در برخی روایات، آثاری برای این خاک برشمرده شده است. شیعیان از تربت کربلا برای ساختن مهر نماز و تسبیح استفاده می‌کنند. نجس کردن تربت، حرام و خوردن مقدار کمی از آن برای شفای بیماری جایز است. برخی برای کاهش فشار قبر مقداری از آن را همراه میت دفن می‌کنند.
محدوده‌ای که می‌توان از آن تربت برداشت به‌صورت دقیق مشخص نشده است. از نظر برخی عالمان ومحدثان شیعه، تا محدوده ۵ فرسخیِ مرقد امام حسین(ع) نیز تربت محسوب می‌شود.
نیاز است این را بدانید که تربت در لغت به‌معنای «خاک» است. و ریشه آن ((ترب)) است و به امیرالمومنین علی ابن ابوطالب نیز ابوتراب نیز میگویند به معنای پدر خاک.
برخی احتمال داده‌اند به خاکی که از اطراف هر قبر مقدسی، همچون قبر امامان، پیامبران ، شهیدان و صالحان برداشته می‌شود تربت میگویند؛ ولی معنای شایع یا منحصر آن، خاک قبر امام حسین(ع) است و مراد از کلمه «الطین» یا «طین القبر» هم در روایات ائمه(ع)، همین معناست.
ابوریحان بیرونی از مزار امام حسین(ع) با تعبیر «تربت مسعوده» یاد کرده است. تربت همواره نزد شیعیان محترم، مقدس و «شعار» آنان بوده است
ابوریحان بیرونی از مزار امام حسین(ع) با تعبیر «تربت مسعوده» یاد کرده است. تربت همواره نزد شیعیان محترم، مقدس و «شعار» آنان بوده است.
بنابر حدیثی، حضرت عیسی(ع) ضمن خبردادن به حواریون از شهادت امام حسین(ع)، به حرمت تربت ایشان اشاره کرده است. احادیث متعددی در منابع شیعه و اهل سنّت روایت شده که حاکی از آگاهی پیامبر اکرم(ص) درباره شهادت امام حسین(ع) است. در برخی از آنها آمده است جبرائیل (یا فرشته‌ای دیگر) تربت سرخ کربلا را برای پیامبر(ص) آورد که سبب تأثر آن حضرت شد. به سبب وجود تفاوت‌هایی در این احادیث، به‌ویژه درباره فرشته‌ای که تربت را آورده است، برخی احتمال تعدد این واقعه را مطرح کرده‌اند.این احادیث از طریق زنان و مردان صحابی، از جمله شماری از همسران پیامبر، از پیامبر(ص) روایت شده است.
همچنین براساس احادیث و باورهایی از شیعیان که عمدتا از طریق ام سلمه نقل گردیده است.
پیامبر تربتی را که جبرئیل برای ایشان آورده بودند به ام سلمه دادند و او آن را در شیشه یا پیراهن و روسری خود نهان ساخت.آنگاه پیامبر زمانی که تربت به رنگ خون شد نشاهنه شهادت امام حسین معرفی کردند.
در برخی از کتب و اسناد این را داستان را از معجزات رسول الله دانسته اند.
خون‌رنگ شدن تربت امام حسین در روز عاشورا، در برخی گزارش‌های دیگر نیز آمده است. این احادیث به واسطه حدود ۱۰ راوی، از پیامبر(ص) و امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده است.در برخی از آنها اشاره شده که پیامبر(ص) به‌ام سلمه مقداری تربت داده، و در حدیثی دیگر آمده که این تربت تا هنگام مرگ ام سلمه نزد وی بوده است. و بنا بر روایتی آن تربت نزد امام باقر(ع) بوده است. در برخی دعاها نیز به ماجرای تربت آوردن جبرائیل اشاره یا تصریح شده است.
همچنین از امیرالمومنین در مورد تربت سید الشهدا نیز میگویند:
آن حضرت هنگام عبور از کربلا در جنگ صفّین، حدیث پیامبر(ص) را در شأن تربت برای اصحاب نقل کرد.ظاهراً این حدیث دو بار، هنگام رفتن امام علی(ع) به صفّین و هنگام بازگشت از آن، در کربلا شنیده شده است. در حدیثی دیگر، از آگاهی حضرت علی درباره تربت محل شهادت امام حسین(ع) سخن رفته است. بنا بر حدیثی، آن حضرت هنگام عبور از کربلا ضمن گریستن و اشاره به واقعه عاشورا، حرمت تربت آنجا را یادآور شدند.
تا به اینجا نیک یافتید که تربت و مقام آن چقدر بالا و والا هستند و از دایره لغات توضیح آن خارج است.
حال آثار تربت را مرور می کنیم ، در متون حدیثی و فقهی، آثار متعددی برای تربت ذکر شده است. در احادیث گفته شده که تربت، شفابخش بیماری‌هاست و شرط تأثیر آن، اعتقاد به آن یا اعتقاد به امامت امام حسین(ع) دانسته شده است. برخی احادیث، شیوه برداشتن تربت یا خوردن آن را نیز مؤثر دانسته‌اند. شفاخواهی از تربت مورد اجماع فقهای امامی بوده و آثاری درباره آن نوشته شده است.
گزارش‌های بسیاری از زبان راویان موثق درباره اثر تربت در دست است.به طور مثال شفاخواهی از تربت حمزه سیدالشهدا، عموی پیامبر(ص)، و دیگر شهدا و صالحان نیز از دیرباز در میان مسلمانان رایج بوده است.
اثر دیگر تربت، ایمنی از ترس است و بر همراه داشتن آن در احادیث تأکید شده است. امام رضا(ع) در هر محموله‌ای مانند پارچه، اندکی تربت می‌گذاشته و این کار گویا برای ایمنی آن بوده است. همچنین، بنا بر منابع، به همراه داشتن تربت برکت دارد.
در احادیث به کام برداشتن نوزادان با تربت سفارش شده و فقها شیعه آن را مستحب دانسته و هدیه دادن آن را توصیه کرده‌اند.
حال یک سوال مهم آیا بر روی تربت سجده کنیم؟
بنا بر احادیث و کتب فقهی، تربت بهترین چیزی است که می‌توان در سجده پیشانی را بر آن گذاشت. در برخی روایات آمده که امام صادق(ع) مقداری از تربت امام حسین(ع) را که در کیسه‌ای ابریشمی و زرد رنگ نگه می‌داشته، هنگام نماز بر سجاده خود می‌ریخته و بر آن سجده می‌کرده است.به موجب برخی متون حدیثی و فقهی، سجده کردن بر تربت و تسبیح گفتن با تربت باعث رقت قلب می‌شود.
قدیمی‌ترین متن درباره مُهر تربت که با تعبیر «لوحٌ مِنْ طینِ القبر» از آن یاد شده، در توقیعی از امام عصر(عج) آمده که در سال ۳۰۸ در پاسخ به سؤالات محمد بن عبدالله بن جعفر حِمیری صادر شده است. در این حدیث و احادیث دیگر، بر استحباب ذکر گفتن با تسبیح تربت تأکید شده.همچنین شهید اول این احادیث را متواتر خوانده است.
خب با توجه به این سخنان باید بیشتر توجه کرد که آیا احکام فقهی برای تربت گفته شده است یا خیر؟
تقدس تربت در بین شیعیان جایگاه والا و بالایی دارد.
با توجه به قداست تربت، احکام خاصی برای آن در کتب فقهی نیز ذکر شده است، از جمله آنکه نجس کردن تربت حرام و برطرف کردن نجاست از آن واجب است. حتی نجس کردن تربت ممکن است نشانه کفر باشد. همچنین تربتی که همراه میت نهاده می‌شود، باید به گونه‌ای قرار گیرد که موجب بی‌احترامی به آن نشود. توهین به تربت، آثار دنیوی ناگواری به همراه دارد.
خوردن خاک، حرام و خوردن تربت، فقط برای شفا، جایز است.در برخی احادیث و فتاوای فقهی، افطار با تربت جایز است، گرچه عده‌ای از فقها این امر را درست نمی‌دانند.مقدار تربتی که برای شفا می‌توان خورد، اندک و حداکثر به مقدار یک نخود تعیین شده است.
در برخی روایات، خوردن تربت امامان دیگر نیز مجاز دانسته شده است، اما مورد پذیرش فقها و سازگار با برخی احادیث دیگر نیست.
از نظر فقها، خرید و فروش تربت جایز است، ولی در برخی روایات از آن نهی شده است.
گردآورنده: عدنان شیرمحمدی
