عالم متکلم و فقیه بزرگ شیعه محمد بن علی کراجکی رحمت الله علیه

زندگی نامه:

ابوالفتح محمد بن علی بن عثمان کَراجَکی (م ۴۴۹ق) از علمای شیعه بزرگ در قرن چهارم و پنجم و از شاگردان شیخ مفید و شیخ طوسی است که برخی از علمای شیعه و سنی جایگاه علمی و شخصیت وی را بسیار ستوده‌اند. وی از اندیشمندان متأخر مکتب بغداد به شمار می‌رود.

هرچند از میلاد این شخصیت برجسته تاریخی دردست نیست و محل به دنیا آمدن ایشان نیز مشخص نیست تنها به این نکته اشاره شده است که وی «نزیل رمله» یعنی ساکن شهر رمله قسمت اشغال شده فعلی فلسطین بوده است. برخی محققان می‌نویسند: عبارت «نزیل رمله» به این نکته اشاره دارد که وی اصالتاً متولد آن‌جا نبوده و فقط در آن‌جا سکونت داشته است.

سپس می‌نویسد: برخی قائل‌اند، وی اهل «کراجَک» از روستاهای نزدیک واسط بوده است. وی به سرزمین‌های گوناگونی از جمله: مصر، مکه، صور، طرابلس و صیدا (از شهرهای شام) سفر داشته است. ابوالفتح کراجکی در۴ربیع‌الثانی سال ۴۴۹ق در شهر صور (لبنان) وفات یافت.

آنچه که آموخته اند و آنچه آموزش داده اند:

کراجکی در زندگی گهربار خود اساتید برجسته و وارسته ای چون شیخ مفید را درک کرده است.

همچنان اساتید بزرگی چون شیخ طوسی ،نجاشی،ابن شاذان قمی ،صیرفی بغدادی ، احمد بن نوح بن محمد حنبلی، سلار دیلمی، ابن واسطی، ابن براج طرابلسی و مسلمی حرانی را درک کرده و در نزدشان تلمذ و دانش آموخته است.

از جمله شاگردان تحصیل یافته بر پای منبر این عالم وارسته و شیعه می‌توان نام عبدالرحمن خزایی نیشابوری، ابومحمد حبشی و حسین بن هبة الله طرابلسی را آورد.

که هر کدام خدماتی در خور از خود برجای گذاشته اند.

آنچه ازیشان باقی مانده است:

بیش از 10جلد کتاب ازاین زعیم والا مقام شیعه برجای مانده است که کنزالفوائد جزو برترین آنها است.

درباره ی کتاب کنز الفوائد آمده است که: علامه بحر العلوم می‌فرماید: کتاب کنز الفوائد، بهترین گواه بر فضل و دانش علامه کراجکی و تحقیقات عمیق و گسترده ایشان است.

علاوه بر آن، نشان دهنده اطلاعات وسیع ایشان در باره مذاهب گوناگون و روایات اهل بیت علیه‌السّلام می‌باشد.

این کتاب، با شیوه‌ای جذاب و الفاظی شیرین، موضوعات مهم اسلامی را مطرح کرده است.

کتاب، در دو جزء و در قالب فصول بسیار و عناوین فراوان و مختلفی تنظیم شده است.

همچنین کتبی چون:

معدن الجواهر و ریاضة الخواطر

الاستنصار فی النص علی ائمه الاطهار

رسالة فی تفضیل امیرالمؤمنین(ع)

الکرّ و الفرّ فی الامامه

رسالة فی حق الوالدین

در کارنامه این مرد مومن و محب علی ابن ابی طالب علی السلام میدرخشد.

کراجکی عشق روز افزونی به تحصیل دانش داشت و در دوران زندگی‌اش، پیوسته برای آموختن تازها به سرزمین‌های مختلف اسلامی و غیر اسلامی سفر نمود. در این سفرها علاوه بر تحصیل، آثار گرانسنگی را نیز برای برخی اشخاص مانند: امیران، صاحب منصبان و عالمان به رشته تحریر در آورده است. از تألیفات متعدد و متنوع این عالم فرزانه در زمینه‌های: فقه، اصول فقه، حساب، ریاضیات، فلک، ادب، حدیث، فلسفه، کلام، نحو، اخلاق، تاریخ، رجال، تفسیر و ... به روشنی می‌توان دریافت، که وی به معارف و دانش‌های موجود در عصرش، توجه خاصی داشته است. به دلیل تلاش کراجکی در فراگیری دانش‌های مختلف، تاریخ‌نگاران او را به اوصافی چون: نحوی، لغوی، منجم، طبیب، متکلم، محدث، فقیه، و متفنن توصیف نموده‌اند.

نکته جالب در مورد این مرد بزرگ وثوق اهل سنت و شیعه به علم جام ایشان می باشد.

منتجب‌الدین:

منتجب‌الدین در فهرست وی را شیخ عالم، ثقه ابوالفتح محمد بن علی کراجکی، فقیه اصحاب، معرفی می‌کند، که نزد سید مرتضی و شیخ طوسی روایت قرائت نموده است و صاحب تصانیف نیز هست که از جمله آن‌ها می‌توان به کتاب التعجب و کتاب النوادر اشاره کرد و اخبار ما از او، به واسطه پدرم، از پدرش نقل شده است.

شیخ حر عاملی:

شیخ حر عاملی می‌نویسد: «عالم، فاضل، متکلم، فقیه، محدث جلیل‌القدر...» عاملی در ادامه، پس از ذکر تعدادی از کتاب‌های کراجکی، آن‌چه را که ابن‌بابویه و ابن‌شهرآشوب در مورد کراجکی گفته‌اند آورده و سپس می‌گوید: کتاب الفهرست متعلق به کراجکی است، سید بن طاووس هم همین مطلب را در آخر کتاب الورع الواقیه تأیید کرده است.

شهید اول:

شهید اول در بسیاری از کتاب‌هایش از کراجکی به علامه تعبیر می‌کند، با این‌که از علامه حلی به فاضل تعبیر می‌نماید.

علامه مجلسی:

علامه مجلسی می‌فرماید: اما کراجکی، او از عالمان و متکلمان بزرگ است و جمیع ارباب اجازات به او مستند می شوند. کتاب کنز الفوائد، او از کتاب‌های مشهوری است که همه کسانی که بعد از او آمده‌اند از آن بهره برده‌اند و بقیه کتاب‌هایش نیز در نهایت متانت هستند.

علامه مامقانی:

علامه مامقانی در تنقیح المقال پس از اینکه ایشان را فقیه و ثقه معرفی می‌کند، می‌نویسد: هر کس کتب وی را ملاحظه کند، نهایت فضل و تحقیق و دقت و کمال اطلاع ایشان را از سایر مذاهب به خوبی می‌تواند درک کند.

سیداحمد حسینی:

سیداحمد حسینی در مقدمه کتاب معدن الجواهر می‌نویسد: نحوی، لغوی، منجم، طبیب، متکلم، فقیه، محدث

ذهبی:

ذهبی از علمای اهل سنت وی را شیخ شیعه، از بزرگان شیعه، ماهر در فقه و اصول شیعی، نحوی، لغوی، منجم و طبیب، معرفی کرده است.

یافعی:

یافعی دیگر عالم سنی می‌نویسد: در این سال (۴۴۹) ابوالفتح محمد بن علی کراجکی رحلت کرد. وی سرور شیعه و صاحب تصانیف متعدده، نحوی، لغوی، منجم، طبیب، متکلم می‌باشد.

به نظر می‌رسد از بین جنبه‌های مختلف علمی و علومی که ایشان به آن احاطه داشته و به عنوان علامه معرفی شده، محدث بودن و فقاهت ایشان از برجستگی خاصی برخوردار بوده است. در کتاب مقدمه‌ای بر فقه شیعه در خصوص جنبه فقاهتی ایشان آمده است: فقیه شیعی نیمه اول قرن ۵ هـ در اثر فقهی خود به نام بستان ابواب فقه را به ترتیب مشجر (درختی) از یکدیگر تفریع کرد که عملی ابتکاری بود.