کاظمیه قبرستانی که معز الدولة دیلمی آباد کرد.

در سال 334 ه.ق معز الدوله (یکی از پادشاهان آل بویه) به تخت حکومت بغداد رسید.¹

و اقداماتی را همسو با اعتقادات شیعیان انجام داد که واکنش‌هایی را از اهل سنت به دنبال داشت.²

معز الدوله در شروع کار دستور داد مراسم عزاداری در روز عاشورا برگزار شود و مردم در این روز مغازه‌ها را تعطیل کنند.³

همچنین او به برگزاری جشن عید غدیر نیز مصمم بود و دستور داد در روز هجدهم ذی‌الحجه مردم با چراغانی مغازه‌ها و خیابان‌های بغداد شادمانی کنند.⁴

از جمله کارهای ایشان در هنگام حکومتش،ساخت سازه ای زیبا و مجلل برای مزار شریف امامین کاظمین و استفاده از سربازان دیلمی خود، برای ایجاد امنیت و خدمت به زوار آن حضرات عزیز، که این تدبیر بعلت وسعت قبرستان قریش و رفت و آمد های متعدد مردم بصورت دسته دسته در فصول مختلف سال،خصوصا مراسم هایی مانند شهادت امام حسین (ع) وعید غدیر ،بسیار مورد نیاز بود.[1] در سال 336 ق به امر احمد بن بويه ملقب به معز الدوله، از پادشاهان شيعي آل بويه، عمارت قبلي آستان امام کاظم و امام جواد علیهما سلام،خراب شد و از نو بقعه اي با شكوه بنا گرديد و برفراز هر دو قبر،ضريحي جداگانه از چوب ساج نصب شد. همچنين برفراز آن مقبره ها، يك گنبد بزرگ برافراشتند و داخل حرم را تزيين كرده و گنبد و بنايي با چند حجره ساخته و خادماني را براي اداره آن انتخاب كردند. پس از آن بود که نام آن مکان را كاظميه ناميدند و بدین سبب ،نام مقابر قريش هم به كاظميه تغيير پیدا کرد.⁵

] در كنار اين بقعه، مسجدي به نام مسجد باب التبن يا مسجد كاظميه قرار داشت كه شيعيان از داخل اين مسجد قبر آن دو امام را زيارت مي كردند و به همين سبب بقعه امامين به مشهد باب التبن هم معروف شد.در جوار اين بقعه باغي بود كه به زبيده خاتون، همسر هارون الرشيد، تعلق داشت. اين باغ محل سكونت شيعيان شده بود و آن ها در آن جا وسايل و تسهيلات لازم را براي زائران مرقد فراهم مي كردند.⁶

 بنیان گذار حوزه پر افتخار کاظمیه

شاه معز الدوله در کنار برپایی شکوه آرامگاه امامین شریفین دنبال برپایی مکتب آنها هم بود لذا در تحدید بنا ساختمان را ،از اساس پی‌ریزی و بنیان گذاری کرد.برگرداگرد حرم مطهر،صحنی مجلّل و موسع ساخته و اطراف صحن را هم حجرات متعددی برای سکونت اهل علم و طلاب فرقه امامیه احداث کرد.در ضلع شرقی آن هم مقصوره‌ای برای تدریس عمومی بنا نهاده که آن را «مدرس» نامیدند. وی به محض استقرار در عراق در سال ۳۳۹ هجری از شیخ ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولویه قمی که از اعاظم اصحاب سعد بن عبدالله اشعری قمی شمرده می‌شد و به فضل و دانش و فطانت و کیاست در بین خواص مشهور و در قم مقیم و مورد وثوق عامه بود، برای هجرت به بغداد دعوت کرد و در برابر مجامع علمی طبقات مختلف اهل سنت، جامع علمی نوینی هم برای فرقه امامیه در مسجد براثا و صحن کاظمیه تاسیس فرمود و شخصاً به تدریس و تعلیم آنها پرداخت. بدین ترتیب حوزه علمیه کاظمین در امتداد حوزه علمیه بغداد قرار دارد و پنجمین دوره حوزه علمیه بغداد نخستین دوره حوزه علمیه کاظمین خواهد بود. لیکن باید توجه داشت که مرکز تدریس شیخ مفید و محل تجمع شیعیان بغداد «مسجد براثا» بوده و گویا حوزه علمیه کاظمین در این دوره از رونق چندانی برخوردار نبوده است. چنان‌که نوشته‌اند، بر اثر تصادمات فکری، شیخ طوسی مجبور به هجرت از بغداد گردید و در کاظمین سکونت نکرد و به نجف اشرف هجرت کرد که این خود از دو حال خارج نیست یا اینکه شیخ طوسی به سبب نزدیکی کاظمین به بغداد احساس آسودگی نمی‌کرده است یا کاظمین هنوز به صورت محلی آبادان و مسکونی درنیامده بود. پس از این دوره در تاریخ شیعه از حوزه علمیه بغداد نامی نیست ولیکن بزرگانی از اهل علم و فضل در کاظمین ساکن بوده و به نشر فرهنگ شیعی در این سامان پرداخته‌اند.⁷

گفته می‌شود او ابن جنید اسکافی (م ۳۸۱ق) یکی از فقهای امامیه را که در بغداد زندگی می‌کرد، مرجع فقهی خویش قرار داد. او سؤال‌های فقهی خود را از ابن جنید می‌پرسید و در مقابل، ابن جنید کتاب جوابات معز الدوله را برای او نوشت.⁸

معز الدوله اقدام‌های سازنده ای دیگری را هم در کنار ساخت حرم امامین جوادین داشت،مثل، بازسازی آب‌راهه‌های عراق که منشأ خرابی و ویرانی شده بودند را در دستور کار خود قرار داد.⁹

هم‌چنین به دستور او در محل یک زندان، بیمارستانی را بنا کردند و موقوفات متعددی برای آن در نظر گرفتند.¹⁰

معز الدوله در سال آخر عمر خود به بیماری معده دچار شد و در نهایت با همان بیماری درگذشت.¹¹

وی در روزهای آخر عمر خود فقها و بزرگان را دعوت کرد و در حضور آنها توبه نمود.¹²

او قبل از مرگ اموال خود را صدقه داد و غلامان و کنیزانش را آزاد کرد.¹³

سرانجام معزالدوله پس از ۲۲ سال حکومت در بغداد در سال ۳۵۶ق درگذشت و در کاظمین، در مجاورت امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) دفن گردید.¹⁴

منابع :

[1].سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی:

https://www.cgie.org.ir

[2]. رک: بارانی، تعامل فکری و سیاسی امامیه، ۱۳۹۲ش، ص۲۵۷ـ۲۶۴.

[3] ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸، ج۳، ص۵۲۷.

[4] ابن اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ش، ج۸، ص۵۴۹.

[5]. پيشين، 1/107 ـ 108؛ حسيني الجلالي، همان، 108.،

[6]. دايرة المعارف تشيع، 1/107.

[7]. میرزا عباس فیض، تاریخ کاظمین، ص۷۶.

[8] نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۳۸۸.

[9] همدانی، تکملة تاریخ الطبری، ۱۹۶۱م، ص۱۵۶.

[10] مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۶، ص۲۲۴

[11] مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۶، ص۲۶۹.

[12] مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۶، ص۲۷۰.

[13] مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۶، ۲۷۰.

[14] رک: جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۹۳.

نویسنده: سیدعباس هاشمی