حرم مطهر امام حسین (ع)در عصرآل بویه

حرم مطهر امام حسین (ع)در عصرآل بویه

توجه و اهتمام به مرقد امامان معصوم (ع) در عراق و ایران در دوره عضدالدوله دیلمی

در دوران آل بویا، ، به ویژه عصر حکومت عضما۔ الدوله دیلمی، توجه و اهتمام زیادی به مرقد امامان و عتبات عالیات شد. این پادشاهان شیعی و دوست داران اهل بیت تلاش و فعالیت های گسترده ای در توسعه ، بازسازی و تزیین مقبره ها و زیارت گاههای امامان و پیشوایان دین در سرزمین های مختلف اسلامی ، به ویژه ایران و عراق ، انجام دادند. عضد الدوله در ۳۷۱ (ه قی) بنا و حرم بزرگ و باشکوهی برای سالار شهیدان ساخت و قسمت های زیادی از بنا را تجدید کرد. برای نخستین بار، در هر چهار سمت حرم ، رواق ها و شبستان هایی ساخت و قبه و رواق ها را به زیبایی با هزینه های فراوان تزئین کرد. او همچنان به مردمان و زائران امام حسین (ع) عطایایی بخشید و مبالغی هم به صندوق حرم اهدا کرد. این مبالغ را در میان علویانی که شمارشان به دو هزار و دویست نفر می رسید توزیع کردند و سهم هر یک از آنان سی و دو درهم شد.

عضد الدوله ، همچنین، صد هزار رطل آرد و خرما و پانصد قطعه جامه در میان ساکنان کربلا پخش کرد و به ناظر حرم امام حسین (ع) هم هزار درهم داد. عضدالدوله افزون بر نوسازی بنا ، به تزئین آن نیز پرداخت. ضریح مطهر را به ساج و دیبا تزیین کرد و رو کشی از چوب برایش ساخت و چراغدانها و شمعدانی هایی برای روشن کردن حرم بدان اهدا نمود.(1)

وی همچنین مساحت حرم امام حسین (ع) را ۲۴۰۰ گام توسعه داد و دور و برحرم بازارها ساخت و در اطراف کربلا حصاری محکم و بلند ایجاد کرد، در آب رسانی برای مزرعه های ساکنان کربلا تلاشی وافی به عمل آورد و موقوفه های زیادی را برای تامین نور و روشنایی حرم مقدس اختصاص داد. | شهر کربلا در دوران عضد الدوله و به طور کلی در دوران آل بویه ، درخشید و در ابعاد دینی ، اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی، پیشرفت نمود؛ تجارتش، توسعه و گسترش یافت و کشاورزی اش، رونق گرفت و دانش و فرهنگش ، رشد و نمو پیدا کرد و در تن و جانش ، روح زندگی و طراوت و شادابی دمیده شد.

در نتیجه ، دانشمندان بزرگ و شاعران و ادیبان برجسته در آن، پدید آمدند و خود به یک مرکز علمی،دینی پیشرفته و سرآمد، بدل گردید. ابن اثیر در کتاب تاریخ خود، راجع به توصیف عضدالدوله و خدمات ارزنده او به حرمین شریفین مکه و مدینه و مشهدین مقدس کربلا و نجف سخنان مشروح و مفصلی گفته است.

شیخ بهایی در رساله خود به نام معرفة شهور السنة (شناخت ماه های سال) و در شرح مال شوال ، عضدالدوله را نام برده و ساختن بارگاه امیر مومنان علی (ع) و بارگاه امام حسین (ع) توسط او را آورده و گفته است: در سال هشتم ماه شوال، سلطان گرانمایه عضدالدوله دیلمی از دنیا رفت. این اتفاق در سال ۳۷۲ ه ) افتاد و او که خدایش رحمت کند ، شیعه راسخ و پابندی بود.

از جمله اقدامات وی، ساختن بارگاه امیر مومنان علی (ع) و بارگاه امام حسین (ع) است.(2)

گزارش یکی از زیارت های حائر مقدس و نجف اشرف از سوی عضدالدوله ، در کتاب های فرحة الغری و تحفه العالم، چنین آمده است:

زیارت حرم های پاک و شريف نجف و کربلا از سوی عضدالدوله در ماه جمادی الاول سال(۳۷۱ ه ) بود. ابتدا و چند روز مانده به پایان ماه جمادی الأول، داخل حرم آقا و مولای ما، امام حسین (ع) شد و آن حضرت را زیارت کرد و به طبقات مختلف مردم ، بذل و بخشش نمود. مبلغی نیز در صندوق حرم، قرار داد که میان سادات علوی، تقسیم شد و به هر کدام، ۳۲ درهم رسید که تعداد آنان ۲۲۰۰ نفر بود. به مردم عادی و ساکنان آنجا، ده هزار درهم به علاوه یکصد هزار رطل (صدخروار) گندم و خرما و پانصد قطعه لباس بخشید و به نگهبانان هم، هزار درهم داد.

او پنج روز مانده به پایان ماه جمادی الاول، از حائر مقدس، خارج شد و رهسپار کوفه گردید. روز دوشنبه، دومین روز ورودش به کوفه به حرم امام علی (ع) مشرف شد و آن را زیارت کرد و مبلغی در صندوق حرم ریخت که به هریک از سادات علوی که تعدادشان ۱۷۰۰ نفر بود، بیست و یک درهم رسید. در میان حاضران و ساکنان نیز هزار و پانصد درهم ، تقسیم نمود و هزار و پانصد درهم به زائران و مسافران داد.

به فقیهان و دانشمندان و نیز فقیران و مستمندان ، سه هزار درهم و به حقوق بگیران حرم، اعم از خادمان و نگهبانان و دربانان ، توسط ابوالحسن علوی ابوالقاسم بن ابی عابد و مرحوم ابوبکربن سیار، بذل و بخشش بسیار کرد.(3)

در روزگار عضدالدوله ، شخصی به نام «عمران پسر شاهین» در حائر، مبادرت به ساختن مسجد و رواقی کرد که به «رواق عمران»، شهرت دارد.(4)

عمران بن شاهين ، اصالتا از مردم جامده بود و مرتکب جرمی شد و از ترس سلطان ، مجبور به فرار به منطقه بطحا گشته ،

رفته رفته ، کارش در آن سامان ، بالا گرفت و دولت مستقلی تشکیل داد. بعد از او نیز فرزندانش، قلمرو حکومت پدر را اداره کردند.

عمران ابن شاهين و حرم مطهر

عمران بن شاهین یکی از مردان بطيح جایی در نزدیکی واسط بود که توانست فرمانداری مستقلی در این ناحیه جدای از دولت مرکزی بر پا کند. در پی این اقدام میان او و معزالدوله بویهی جنگی در گرفت و در طی این جنگ اراضی و متصرفات عمران در بطيح به آب بسته شد و زیر آب رفت. در نتیجه عمران به نجف گریخت. شبی امام علی (ع) را در خواب دید که به او می فرماید: پیم مدار، فنا خسرو بدین سامان خواهد آمد. به او پناه بر که گره از

کارت برخواهد گشود. عمران همان دم عهد کرد اگر رهایی یابد مسجد یا رواقی در کربلا و نجف بسازد. آنگاه در حرم امام علی (ع) پنهان شد. تا این که روزی عضدالدوله در نجف به زیارت امیر مومنان رفت و آنجا کسی را دید که بر دیوار مسجد تکیه زده است. چون نامش را پرسید خود را عمران بن شاهين معرفی کرد و خوابی که دیده بود با او در میان نهاد و سپس نام فنا خسرو را به یاری جویی بر زبان آورد. عضدالدوله از آنچه شنید در شگفت شد و دست از تعقيب عمران کشید. او همچنین در سال ۳۶۹ (ه. ق) فرمانروایی بطيح را به عمران واگذاشت و عمران هم بیدرنگ دست به کار ساختن مسجد و رواقی در نجف و همچنین مسجد و رواقی دیگر در کربلا و کاظمین شد و بدین ترتیب به نذر خود وفا کرد.(5)

رواقی که ابن شاهين بنا کرد، به رواق «سید ابراهیم مجاب » نامور شد، چونان که مسجدی هم که در جوار رواق ساخته بود تا دوران حکومت شاهان صفوی بر پا ماند و در این دوره بنا به فتوایی که ضمیمه کردن مسجد به صحن حرم امام حسین (ع) را مجاز اعلام می کرد، در توسعه و نوسازی حرم، آن را جزو صحن قرار دادند. البته قسمتی از این مسجد همچنان جزو بناهای حرم امام حسین (ع) مانده و امروزه مخزن فرش های حرم و در پشت ایوان معروف به ایوان ناصری واقع است(6) .

حائر و غارت آن به دست ضبة بن محمد اسدی

حائر مقدس همان گونه که به دست منصور دوانیقی ، هارون الرشید و متوكل گرفتار خرابی و ویرانی گردید و حتی متوکل ، اموال و دارایی آن را نیز غارت نمود(7)

این اتفاق ناگوار ، بارها و بارها برای حائر مقدس و اموال و دارایی های نفیس و گران بهایش، پیش آمده است. از جمله، مردی از طایفه «بنی اسد به نام به بن محمد اسدی ، در سال( ۳۶۹ ه ) اموال حائر، اشیای گران بهای خزانه و موقوفات آن را به یغما برد. ضبة بن محمد اسدی، خود را سرکرده گروهی از دزدان و راهزنان می پنداشت و «عين التمر» را مرکز خود قرار داد.

او همراه با گروهش از آنجا به غارت و چپاول مناطق اطراف و شبیخون به شهرها و راه ها و کاروان ها می پرداخت، زیرا در دوران «الطائع بالله عباسی  ۳۶۳-۳۸۱ در شهرها امنیت و آسایش وجود نداشت.

اما زمامدار آل بویه عضدالدوله دیلمی در همان سال (۳۶۹) گروهی از سپاه خود را به عين التمر که «شفاثه» کنونی است، به منظور تنبیه و سرکوبی ضبة گسیل داشت. او، غافلگیرانه به محاصره در آمد و ناگزیر شد، اموال و دارایی و همسر و فرزندان خود را رها کند و پا به فرار گذارد تا خود را از لشکریان عضدالدوله ، نجات دهد.

ابن اثیر ضمن نقل حوادث سال (۳۶۹ ه) در کتاب تاریخ خود، به دزدی ها و غارت گری های این گروه از حرم امام حسین (ع) و عقوبتی که بدین خاطر ضبه بدان گرفتار آمده، اشاره کرده و گفته است: در این سال (۳۶۹) ، عضدالدوله گروهی از سپاهیان خود را مخفیانه به عین التمر فرستاد، در حالی که ضبة بن محمد اسدی در آنجا، مستقر شده و دزدی و راهزنی را پیشه خود کرده بود. ضبه، غافل گیرانه به محاصره در آمد و ناگزیر، مال و ثروت و خانواده خود را رها کرد و از حلقه محاصره پا به فرار گذاشت و جان خود را نجات داد. سپاهیان عضدالدوله، عين التمر را تصرف کردند و مال و منال او را مصادره و خانواده اش را اسیر نمودند. ضبة بن محمد اسدی، پیش از این حرم امام حسین (ع) را غارت کرده بود و گویا به همین عقویت، این گونه مجازات گردید.(8)

این خلاصه ای از غارت حائر مقدس، در سال (۳۶۹ ه ) به دست ضبة بن محمد اسدی، برابر نقل ابن اثیر در کتاب تاریخ خود بود، بدون اینکه ما چیزی راجع به جزئیات سرقت و غارت حائر مقدس و خزانه آن به دست این سارق و راهزن بدانیم و چه بسا که ما در آینده ، نسبت به توضیح و تشریح این قضایا، بیش از گذشته با مشکل مواجه گردیم.

جز اینکه ما با مقایسه رویدادها و سنجیدن بعضی با بعضی دیگر تا حدودی به تشخیص این حقیقت خواهیم رسید که ظاهرا تنها به غارت حائر بسنده نشده و دست تعدی سرکشان به ساختمان حائر نیز رسیده و موجب تجدید بنای آن در همان سال گشته ، چنان که مشروح آن در فصل « پنجمین تجدید بنای حائر» توسط عضدالدوله، پسر ركن الدوله بویه ای از نظر گذشت.| ابن اثیر، ضمن نقل حوادث آن سال با اشاره به این مطلب، نوشته است: در سال ۳۶۹ هجری، عضدالدوله راه بغداد به مکه - خدای متعال شرافتش بخشد را سامان داد و اقامه نماز را برای خانواده ها، شریفان و افراد ضعیف و ناتوانانی که در مکه و مدینه سکونت دارند، آزاد کرد و همین کار را نسبت به حرم های مطهر امام علی و امام حسین (ع) انجام داد. شاید دستور عضدالدوله جهت تجدید بنای حائر در آن زمان، ضرورتی بود که غارتگری های ضبة بن محمد اسدی و گروه متجاوز او ، ایجاب کرده بود..

منابع داخل متن

1: تاریخ کربلا ، ص ۱۷۲

2: تظلم الزهرا (ع) رضی الدین قزوینی ، ص ۲۲۲

3: فرحة الغری، ص ۵۹؛ تحفة العالم ، ج ۱، ص273|

4: وفي مجالي الطف ، ص ۶۴۰ اعیان الشیعه، ج ۴، ص306

5: فرحة الغری ، سید بن طاووس ، ص ۷۳

6: کربلا و حرم های مطهر ، سلمان هادی آل طعمه ، ص۱۰۲

7:التواریخ، ج ، س ۴۳۸، در باب مصادره اموال و خزانه حائر توسط متوکل و تقسیم آن ، میان سپاهیان خود

8: الكامل في التاریخ، ج ۸ ص ۲۳۶ ، رویدادهای سال ۳۶۹ ه

منبع: کتاب سیر تاریخی بارگاه امام حسین(ع)

نویسنده:خانم مینو قهرمان